Nghị định 165/2018/NĐ-CP: Hoàn thiện hệ thống pháp lý, thúc đẩy giao dịch điện tử trong lĩnh vực tài chính
Ngày 24/12/2018, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Nghị định số 165/2018/NĐ-CP về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính với nhiều quy định mới, cụ thể, giải quyết các hạn chế của Nghị định 27/2007/NĐ-CP và Nghị định 156/2016/NĐ-CP
Sự phát triển của khoa học công nghệ, cùng với chủ trương về xây dựng chính phủ điện tử đã thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động cải cách thủ tục tài chính, hành chính công, đồng thời thúc đẩy áp dụng giao dịch điện tử trong các lĩnh vực đời sống xã hội thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ Tài chính. Chính vì vậy, các quy định về pháp lý cũng đòi hỏi phải phù hợp, đảm bảo cho các giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính.
Bên cạnh đó, xu hướng điện tử hóa các giao dịch ngoài xã hội và Chính phủ điện tử yêu cầu phải đẩy mạnh pháp lý hóa giao dịch điện tử và sử dụng văn bản pháp lý để tạo áp lực áp dụng, triển khai giao dịch điện tử đối với chính các cơ quan nhà nước. Các luật chuyên ngành sửa đổi, Luật Đầu tư năm 2014, các luật mới ban hành có liên quan đến giao dịch điện tử như: Luật An toàn thông tin mạng, Luật An ninh mạng cũng yêu cầu phải điều chỉnh các văn bản quy định cũ về giao dịch điện tử để đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật.
Những tồn tại của Nghị định 27/2007/NĐ-CP
Nghị định 27/2007/NĐ-CP ban hành ngày 23/02/2007 về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính quy định chi tiết biện pháp thực hiện Luật Giao dịch điện tử năm 2005 trong hoạt động tài chính, sau hơn 10 năm ban hành đã bộc lộ nhiều nội dung không còn phù hợp với thực tiễn và hệ thống pháp luật hiện hành.
Đầu tiên phải kể đến là vấn đề chấp nhận giá trị pháp lý của chứng từ điện tử. Các quy định tại Khoản 3, 4 Điều 6 của Nghị Định 27 vẫn theo hướng mô phỏng áp dụng đối với phương thức giấy tờ truyền thống, không phù hợp với phương thức xử lý của giao dịch điện tử, làm phức tạp hóa việc ứng dụng giao dịch điện tử, không khả thi áp dụng rộng trong thực tế hiện nay.
Bên cạnh đó, trong nhiều công đoạn thực hiện giao dịch điện tử đòi hỏi phải thực hiện chuyển đổi hồ sơ, văn bản giấy sang dạng điện tử. Tuy nhiên, quy định của Nghị định 27 về vấn đề này chưa cụ thể và chưa sát với thực tế, do đó gây lúng túng khi áp dụng.
Hầu hết các doanh nghiệp tham gia hoạt động xuất nhập khẩu đến nay đã sử dụng giao dịch điện tử trong lĩnh vực hải quan. Các hệ thống CNTT hải quan, đặc biệt Hệ thống thông quan tự động VNACCS/VCIS đã thực hiện trả kết quả cho doanh nghiệp hoàn toàn bằng phương thức điện tử. Đồng thời, cơ quan Hải quan cũng đã triển khai cung cấp các ứng dụng để phục vụ các cơ quan liên quan truy vấn và sử dụng hồ sơ hải quan điện tử. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, doanh nghiệp vẫn được các cơ quan liên quan yêu cầu cung cấp hồ sơ hải quan dạng giấy, dẫn đến những khó khăn cho doanh nghiệp và giảm tác dụng của việc cải cách hiện đại hóa, cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực hải quan.
Luật Giao dịch điện tử quy định về chữ ký điện tử, tuy nhiên hiện Nhà nước mới chỉ có văn bản quy định cụ thể về chữ ký số (Nghị định 26/2007/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành Luật Giao dịch điện tử về chữ ký số và dịch vụ chứng thực chữ ký số, nay đã được thay thế bằng Nghị định 130/2018/NĐ-CP) mà chưa có các văn bản quy định cụ thể về các loại chữ ký điện tử khác. Chữ ký số là phương thức đảm bảo tính pháp lý cao nhất hiện nay đối với giao dịch điện tử, tuy nhiên việc áp dụng chữ ký số khá phức tạp và chi phí cao. Việc thiếu các quy định cụ thể cho các loại chữ ký điện tử khác dẫn đến hạn chế ứng dụng giao dịch điện tử.
Giao dịch điện tử được thực hiện trên các hệ thống thông tin, tuy nhiên quy định về hệ thống thông tin còn ít nội dung và thiếu cụ thể, đặc biệt về khía cạnh bảo đảm an toàn cho giao dịch điện tử.
Để giải quyết yêu cầu cấp bách của việc triển khai Nghị quyết số 19/NQ-CP ngày 12/3/2015, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 156/2016/NĐ-CP ngày 21/11/2016 về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 27/2007/NĐ-CP, giải quyết vướng mắc về áp dụng chữ ký số trong giao dịch điện tử giữa tổ chức, cá nhân với cơ quan tài chính, đồng thời bãi bỏ các quy định về tổ chức cung cấp dịch vụ giá trị gia tăng để phù hợp với danh mục ngành, nghề kinh doanh có điều kiện ban hành kèm theo Luật Đầu tư năm 2014.
Tuy nhiên, Nghị định 156 mới chỉ giải quyết một phần các vấn đề cần xử lý, Các cơ quan nhà nước và khối doanh nghiệp đều còn đang rất lúng túng trong việc triển khai giao dịch điện tử do thiếu các quy định, hướng dẫn cụ thể, dẫn đến thiếu tự tin, không mạnh dạn khai thác lợi thế của việc xử lý tự động trên hệ thống thông tin, chưa tận dụng được công cụ công nghệ thông tin để tạo cơ hội phát triển cho kinh tế và các hoạt động xã hội.
Hoàn thiện hệ thống pháp lý về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính.
Nghị định 165 ra đời đã khẳng định và cụ thể hóa giá trị pháp lý của giao dịch điện tử và chứng từ điện tử trong hoạt động tài chính, tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho việc triển khai giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính.
Về vấn đề giá trị pháp lý của chứng từ điện tử, Nghị định số 165 đã khẳng định giá trị pháp lý và đảm bảo khả năng ứng dụng của chứng từ điện tử, quy định các tình huống chấp nhận chứng từ điện tử là bản gốc phù hợp thực tiễn hiện nay của giao dịch điện tử. Các vấn đề liên quan đến chứng từ điện tử như: chuyển chứng từ giấy sang chứng từ điện tử và ngược lại; sửa đổi chứng từ điện tử; lưu trữ chứng từ điện tử; hủy hiệc lực và tiêu hủy chứng từ điện tử; niêm phong chứng từ điện tử cũng được quy định đầy đủ và cụ thể hơn tại Nghị định này.
Đối với những hạn chế trong quy định về chứng từ điện tử, Nghị định 165 cũng đề cập trực tiếp đến việc sử dụng chữ ký số và các biện pháp kỹ thuật cụ thể tương đương chữ ký điện tử, tạo căn cứ pháp lý vững chắc, thuận lợi cho việc mở rộng triển khai giao dịch điện tử; đồng thời vẫn có quy định mở để đáp ứng các công nghệ mới trong tương lai.
Bên cạnh đó, Nghị định 165 cũng giải quyết vấn đề sử dụng chữ ký số, chữ ký điện tử của cơ quan, tổ chức (bao gồm cả ký số tự động) thay cho chỉ đề cập chữ ký số, chữ ký điện tử của cá nhân. Quy định này nhằm giải phóng phương thức áp dụng giao dịch điện tử, không bắt buộc phải mô phỏng hình thức chữ ký, con dấu như trong giao dịch giấy tờ truyền thống, khai thác tối đa tính hiệu quả của giao dịch điện tử.
Để giải quyết những hạn chế, thiếu đồng bộ trong việc triển khai, áp dụng giao dịch điện tử giữa các cơ quan nhà nước, gây phiền hà cho người dân, doanh nghiệp, Nghị định 165 đã quy định rõ các cách thức xác minh thông tin về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính bằng phương thức điện tử. Đồng thời, quy định cơ quan kiểm tra, thanh tra, điều tra và cơ quan giải quyết thủ tục hành chính chỉ được yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân xuất trình chứng từ giấy được chuyển đổi từ chứng từ điện tử trong trường hợp không thực hiện được việc xác minh thông tin theo phương thức điện tử.
Các quy định về hệ thống thông tin; quy định về bảo đảm an toàn giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính trên cơ sở các quy định hiện hành về an toàn thông tin mạng cũng được nêu tại Nghị định 165.
Ngoài ra, Nghị định 165 còn quy định rõ các nội dung: Về dịch vụ trung gian phục vụ giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính; trách nhiệm của tất cả các bên liên quan tới giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính, trong đó bao gồm trách nhiệm công nhận và sử dụng chứng từ điện tử theo giá trị pháp lý của chứng từ điện tử.
Một số nội dung chuyển tiếp liên quan đến dịch vụ người trung gian và việc sử dụng chữ ký số của các cơ quan sử dụng ngân sách để giao dịch với cơ quan tài chính cũng được quy định cụ thể tại Nghị định.
Có thể khẳng định, Nghị định 165 ra đời không chỉ giải quyết các các bất cập của các quy định cũ mà còn đảm bảo tính thống nhất trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về giao dịch điện tử (Luật Giao dịch điện tử; Nghị định quy định chi tiết thi hành Luật Giao dịch điện tử về chữ ký số và dịch vụ chứng thực chữ ký số; Nghị định về giao dịch điện tử trong hoạt động Ngân hàng; Nghị định về thương mại điện tử; …).
Nghị định 165 có hiệu lực thi hành từ ngày 10/02/2019, thay thế Nghị định số 27/2007/NĐ-CP ngày 23/02/2007 về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính và Nghị định số 156/2016/NĐ-CP ngày 21/11/2016 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 27/2007/NĐ-CP ngày 23/02/2007 về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính./.
Ngày 24/12/2018, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Nghị định số 165/2018/NĐ-CP về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính với nhiều quy định mới, cụ thể, giải quyết các hạn chế của Nghị định 27/2007/NĐ-CP và Nghị định 156/2016/NĐ-CP
Sự phát triển của khoa học công nghệ, cùng với chủ trương về xây dựng chính phủ điện tử đã thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động cải cách thủ tục tài chính, hành chính công, đồng thời thúc đẩy áp dụng giao dịch điện tử trong các lĩnh vực đời sống xã hội thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ Tài chính. Chính vì vậy, các quy định về pháp lý cũng đòi hỏi phải phù hợp, đảm bảo cho các giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính.
Bên cạnh đó, xu hướng điện tử hóa các giao dịch ngoài xã hội và Chính phủ điện tử yêu cầu phải đẩy mạnh pháp lý hóa giao dịch điện tử và sử dụng văn bản pháp lý để tạo áp lực áp dụng, triển khai giao dịch điện tử đối với chính các cơ quan nhà nước. Các luật chuyên ngành sửa đổi, Luật Đầu tư năm 2014, các luật mới ban hành có liên quan đến giao dịch điện tử như: Luật An toàn thông tin mạng, Luật An ninh mạng cũng yêu cầu phải điều chỉnh các văn bản quy định cũ về giao dịch điện tử để đảm bảo tính đồng bộ, thống nhất trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật.
Những tồn tại của Nghị định 27/2007/NĐ-CP
Nghị định 27/2007/NĐ-CP ban hành ngày 23/02/2007 về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính quy định chi tiết biện pháp thực hiện Luật Giao dịch điện tử năm 2005 trong hoạt động tài chính, sau hơn 10 năm ban hành đã bộc lộ nhiều nội dung không còn phù hợp với thực tiễn và hệ thống pháp luật hiện hành.
Đầu tiên phải kể đến là vấn đề chấp nhận giá trị pháp lý của chứng từ điện tử. Các quy định tại Khoản 3, 4 Điều 6 của Nghị Định 27 vẫn theo hướng mô phỏng áp dụng đối với phương thức giấy tờ truyền thống, không phù hợp với phương thức xử lý của giao dịch điện tử, làm phức tạp hóa việc ứng dụng giao dịch điện tử, không khả thi áp dụng rộng trong thực tế hiện nay.
Bên cạnh đó, trong nhiều công đoạn thực hiện giao dịch điện tử đòi hỏi phải thực hiện chuyển đổi hồ sơ, văn bản giấy sang dạng điện tử. Tuy nhiên, quy định của Nghị định 27 về vấn đề này chưa cụ thể và chưa sát với thực tế, do đó gây lúng túng khi áp dụng.
Hầu hết các doanh nghiệp tham gia hoạt động xuất nhập khẩu đến nay đã sử dụng giao dịch điện tử trong lĩnh vực hải quan. Các hệ thống CNTT hải quan, đặc biệt Hệ thống thông quan tự động VNACCS/VCIS đã thực hiện trả kết quả cho doanh nghiệp hoàn toàn bằng phương thức điện tử. Đồng thời, cơ quan Hải quan cũng đã triển khai cung cấp các ứng dụng để phục vụ các cơ quan liên quan truy vấn và sử dụng hồ sơ hải quan điện tử. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, doanh nghiệp vẫn được các cơ quan liên quan yêu cầu cung cấp hồ sơ hải quan dạng giấy, dẫn đến những khó khăn cho doanh nghiệp và giảm tác dụng của việc cải cách hiện đại hóa, cải cách thủ tục hành chính trong lĩnh vực hải quan.
Luật Giao dịch điện tử quy định về chữ ký điện tử, tuy nhiên hiện Nhà nước mới chỉ có văn bản quy định cụ thể về chữ ký số (Nghị định 26/2007/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành Luật Giao dịch điện tử về chữ ký số và dịch vụ chứng thực chữ ký số, nay đã được thay thế bằng Nghị định 130/2018/NĐ-CP) mà chưa có các văn bản quy định cụ thể về các loại chữ ký điện tử khác. Chữ ký số là phương thức đảm bảo tính pháp lý cao nhất hiện nay đối với giao dịch điện tử, tuy nhiên việc áp dụng chữ ký số khá phức tạp và chi phí cao. Việc thiếu các quy định cụ thể cho các loại chữ ký điện tử khác dẫn đến hạn chế ứng dụng giao dịch điện tử.
Giao dịch điện tử được thực hiện trên các hệ thống thông tin, tuy nhiên quy định về hệ thống thông tin còn ít nội dung và thiếu cụ thể, đặc biệt về khía cạnh bảo đảm an toàn cho giao dịch điện tử.
Để giải quyết yêu cầu cấp bách của việc triển khai Nghị quyết số 19/NQ-CP ngày 12/3/2015, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 156/2016/NĐ-CP ngày 21/11/2016 về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 27/2007/NĐ-CP, giải quyết vướng mắc về áp dụng chữ ký số trong giao dịch điện tử giữa tổ chức, cá nhân với cơ quan tài chính, đồng thời bãi bỏ các quy định về tổ chức cung cấp dịch vụ giá trị gia tăng để phù hợp với danh mục ngành, nghề kinh doanh có điều kiện ban hành kèm theo Luật Đầu tư năm 2014.
Tuy nhiên, Nghị định 156 mới chỉ giải quyết một phần các vấn đề cần xử lý, Các cơ quan nhà nước và khối doanh nghiệp đều còn đang rất lúng túng trong việc triển khai giao dịch điện tử do thiếu các quy định, hướng dẫn cụ thể, dẫn đến thiếu tự tin, không mạnh dạn khai thác lợi thế của việc xử lý tự động trên hệ thống thông tin, chưa tận dụng được công cụ công nghệ thông tin để tạo cơ hội phát triển cho kinh tế và các hoạt động xã hội.
Hoàn thiện hệ thống pháp lý về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính.
Nghị định 165 ra đời đã khẳng định và cụ thể hóa giá trị pháp lý của giao dịch điện tử và chứng từ điện tử trong hoạt động tài chính, tạo hành lang pháp lý thuận lợi cho việc triển khai giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính.
Về vấn đề giá trị pháp lý của chứng từ điện tử, Nghị định số 165 đã khẳng định giá trị pháp lý và đảm bảo khả năng ứng dụng của chứng từ điện tử, quy định các tình huống chấp nhận chứng từ điện tử là bản gốc phù hợp thực tiễn hiện nay của giao dịch điện tử. Các vấn đề liên quan đến chứng từ điện tử như: chuyển chứng từ giấy sang chứng từ điện tử và ngược lại; sửa đổi chứng từ điện tử; lưu trữ chứng từ điện tử; hủy hiệc lực và tiêu hủy chứng từ điện tử; niêm phong chứng từ điện tử cũng được quy định đầy đủ và cụ thể hơn tại Nghị định này.
Đối với những hạn chế trong quy định về chứng từ điện tử, Nghị định 165 cũng đề cập trực tiếp đến việc sử dụng chữ ký số và các biện pháp kỹ thuật cụ thể tương đương chữ ký điện tử, tạo căn cứ pháp lý vững chắc, thuận lợi cho việc mở rộng triển khai giao dịch điện tử; đồng thời vẫn có quy định mở để đáp ứng các công nghệ mới trong tương lai.
Bên cạnh đó, Nghị định 165 cũng giải quyết vấn đề sử dụng chữ ký số, chữ ký điện tử của cơ quan, tổ chức (bao gồm cả ký số tự động) thay cho chỉ đề cập chữ ký số, chữ ký điện tử của cá nhân. Quy định này nhằm giải phóng phương thức áp dụng giao dịch điện tử, không bắt buộc phải mô phỏng hình thức chữ ký, con dấu như trong giao dịch giấy tờ truyền thống, khai thác tối đa tính hiệu quả của giao dịch điện tử.
Để giải quyết những hạn chế, thiếu đồng bộ trong việc triển khai, áp dụng giao dịch điện tử giữa các cơ quan nhà nước, gây phiền hà cho người dân, doanh nghiệp, Nghị định 165 đã quy định rõ các cách thức xác minh thông tin về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính bằng phương thức điện tử. Đồng thời, quy định cơ quan kiểm tra, thanh tra, điều tra và cơ quan giải quyết thủ tục hành chính chỉ được yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân xuất trình chứng từ giấy được chuyển đổi từ chứng từ điện tử trong trường hợp không thực hiện được việc xác minh thông tin theo phương thức điện tử.
Các quy định về hệ thống thông tin; quy định về bảo đảm an toàn giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính trên cơ sở các quy định hiện hành về an toàn thông tin mạng cũng được nêu tại Nghị định 165.
Ngoài ra, Nghị định 165 còn quy định rõ các nội dung: Về dịch vụ trung gian phục vụ giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính; trách nhiệm của tất cả các bên liên quan tới giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính, trong đó bao gồm trách nhiệm công nhận và sử dụng chứng từ điện tử theo giá trị pháp lý của chứng từ điện tử.
Một số nội dung chuyển tiếp liên quan đến dịch vụ người trung gian và việc sử dụng chữ ký số của các cơ quan sử dụng ngân sách để giao dịch với cơ quan tài chính cũng được quy định cụ thể tại Nghị định.
Có thể khẳng định, Nghị định 165 ra đời không chỉ giải quyết các các bất cập của các quy định cũ mà còn đảm bảo tính thống nhất trong hệ thống văn bản quy phạm pháp luật về giao dịch điện tử (Luật Giao dịch điện tử; Nghị định quy định chi tiết thi hành Luật Giao dịch điện tử về chữ ký số và dịch vụ chứng thực chữ ký số; Nghị định về giao dịch điện tử trong hoạt động Ngân hàng; Nghị định về thương mại điện tử; …).
Nghị định 165 có hiệu lực thi hành từ ngày 10/02/2019, thay thế Nghị định số 27/2007/NĐ-CP ngày 23/02/2007 về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính và Nghị định số 156/2016/NĐ-CP ngày 21/11/2016 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 27/2007/NĐ-CP ngày 23/02/2007 về giao dịch điện tử trong hoạt động tài chính./.
